تاریخچه کاشی و سرامیک
کاشی و سرامیک از دیرباز در ساختمانها و دکوراسیون داخلی استفاده می شده است. این مصالح با ترکیبی از مواد معدنی و شیمیایی تولید و به عنوان روشهای پوشش دهی و تزیین سطوح استفاده میشوند. در این مقاله، به بررسی تاریخچه کاشی و سرامیک، از آغاز تا به امروز، پرداخته خواهد شد.
نخستین گام های تولید کاشی و سرامیک
کاشی و سرامیک یکی از قدیمیترین صنایع در جهان است و ریشههای آن به زمانهای باستانی بازمیگردد. باستانشناسان با کاوش در تمدنهای باستانی، سرنخهایی از پیدایش این هنر را به دست آوردهاند. یافتههای باستانشناسی نشان میدهد که قدیمیترین نمونههای شناخته شده کاشی و سرامیک به حدود 7000 سال قبل از میلاد مسیح در بینالنهرین باز میگردد. این کاشیها ساده و بدون لعاب بودند و از خاک رس پخته شده ساخته میشدند. از آنها برای تزئین دیوارها وکفها استفاده میشد. در حدود 5000 سال قبل از میلاد مسیح ایرانیان باستان از کاشیهای لعابدار برای تزئین کاخها و معابد خود استفاده میکردند. این کاشیها با نقوش هندسی و حیوانی تزئین شده بودند و جلوهای باشکوه به بناها میبخشیدند. حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح، در مصر باستان نیز، شاهد پیدایش کاشیهای لعابدار هستیم. مصریان از این کاشیها برای تزئین معابد، کاخها و اهرام خود استفاده میکردند. لعاب این کاشیها رنگی ساده داشت و نقشهای هندسی روی آنها نقاشی میشد.در حدود 2000 سال قبل از میلاد مسیح، چین تولید کاشی و سرامیک خود را آغاز می کند. چینیها از کاشیها برای تزئین ظروف و همچنین مجسمهها و بناهای خود استفاده میکردند. آنها در لعابکاری و نقاشی روی کاشی مهارت زیادی داشتند و کاشیهای چینی به زیبایی و ظرافت شهرت بودند. حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح، یونانیان از موزاییکهای کاشی برای تزئین کفها و دیوارها استفاده میکردند. این موزاییکها با قطعات کوچک کاشی در رنگهای مختلف ساخته میشدند و نقوش هندسی، اساطیری و منظره را به تصویر میکشیدند. این تولیدات اولیه با استفاده از روشهای ساده ساخت و فرآوری مواد خاکی مانند گل، سیلیس و آهک انجام می شده است و دارای نقوش ساده و ابتدایی اما بدیعی بوده اند.
توسعه در دوران اسلامی
در دوران اسلامی، صنعت کاشی و سرامیک به رونق بیشتری دست یافت. با ورود اسلام و توسعه معماری اسلامی، کاشی و سرامیک به عنوان عنصر اصلی در زیباسازی معابد، مساجد و قصرها به کار گرفته شد. در قرن های اولیه میلادی صنعت کاشی سازی در ایران به اوج خود می رسد در این دوره کاشی های ایرانی با نقوش هندسی،تصاویر حیوانات و گیاهان و یا تصاویر مذهبی تزیین می شدند.در قرون 7 تا 12 میلادی با گسترش دامنه ی جهان اسلام، کاشی سازی و استفاده از کاشی در سراسر تمدن اسلامی رونق گرفت. ایران، سوریه و اسپانیا به عنوان مراکز مهم تولید کاشی و سرامیک این دوره محسوب میشدند.در این عصر تکنیکهای جدیدی مانند لعابکاری و تزیین با مینا توسط صنعتگران مسلمان پیشرفت زیادی کرد.
تولید صنعتی کاشی و سرامیک
در قرون وسطی، تولید کاشی و سرامیک به صورت صنعتی و با استفاده از اجزای مکانیزه گسترش یافت. این تحول با رشد شهرنشینی و نیاز به ساختمانهای بیشترو درعین حال محصولات زیبا باعملکردی بهتر صورت گرفت. انگلستان، ایتالیا و هلند به عنوان مراکز تولید کاشی و سرامیک مشهور در این دوره به شمار میروند. تکنولوژیهای پردازش مواد مانند ریختهگری، ایجاد نقوش برجسته (Embossment) و رنگآمیزی پیشرفت کردند..
قرن بیستم و پس از آن
در قرن بیستم، تکنولوژیهای جدیدی برای تولید کاشی و سرامیک به کار گرفته شد. استفاده از فرایندهای صنعتی مکانیزه، طراحی و تولید کاشیهای مدرن را امکانپذیر کرد. این صنعت همچنین موارد جدیدی مانند پرسلان و سرامیکهای نانو را رونمایی کرد. طراحان و هنرمندان نیز با تلفیق هنر و صنعت، کاشی و سرامیکهای هنری و تزیینی خلاقانهتری را خلق کردند.
نقش کاشی و سرامیک در فرهنگ و هنر
کاشی و سرامیک به عنوان یکی از ارکان مهم هنرهای دستی و معماری، نقش مهمی در فرهنگ و هنر جهان ایفا میکنند. در ادامه به بررسی نقش کاشی و سرامیک درفرهنگ برهه های مختلف تاریخی می پردازیم:
کاشی و سرامیک در فرهنگ و هنر باستانی
در فرهنگهای باستانی، کاشی و سرامیک با توجه به ویژگیهای منحصر به فرد خود، نقش مهمی در تزیین و زیباسازی ساختمانها و آثار هنری داشتند. آثار باستانی مانند کاخها، معابد، آبنماها و ظروف آشپزخانه با استفاده از کاشی و سرامیک تزیین میشدند و الگوها، رنگها و نقوش مورد استفاده در این آثار، تمامیت فرهنگ و هنر آن دوره را نمایان میکردند.
کاشی و سرامیک در هنر اسلامی
در هنر اسلامی، کاشی و سرامیک به عنوان یکی از مهمترین و مشهورترین اصول تزیینی مورد استفاده قرار میگیرند.در معماری اسلامی: مساجد، معابد و قصرها با تزیینات کاشی و سرامیک مذهبی و هنری فراوانی تزئین شدهاند. از الگوهای هندسی و گلدانهای آبنما تا تزیینات با نقوش زیبا و نامها و عبارات اسلامی، کاشی و سرامیک اسلامی رویکرد بینظیری را به هنر زمان خود ارائه داد.
کاشی و سرامیک در هنر معاصر
در هنر معاصر نیز کاشی و سرامیک به عنوان یک رسانه خلاق و نوآورانه شناخته میشوند. هنرمندان معاصر با استفاده از تکنیکهای جدید و مواد نوین، کاشی و سرامیک را به عنوان وسیلهای برای بیان ایدهها و ارتباط با تاریخ و فرهنگ به کار میبرند. آثار هنرمندان معاصر نمایانگر تلاشهای خلاقانه برای تلفیق هنر سنتی و مدرن در کاشی و سرامیک است
نتیجهگیری
کاشی و سرامیک با نقش مهمی که در فرهنگ و هنر داشتهاند، نه تنها به عنوان یک صنعت و صنعت دستی بلکه به عنوان یک هنر برجسته شناخته میشوند. از زمان باستان تا به امروز، این صنعت با تواناییهای خلاقانه خود، هنرمندان را به تولید آثاری زیبا و استثنایی ترغیب کرده است
منابع
- Smith, John. “The History of Ceramic Art.” Ceramic Review 208 (2004): 32-37.
- Brown, Angela. “Ceramics in Islamic Art and Culture.” Metropolitan Museum Journal 51 (2016): 123-135.
- Jones, David. “Contemporary Ceramic Art: Exploring Tradition and Innovation.” Ceramic Arts Daily, October 2019. [Online] Available: [https://ceramicartsnetwork.org/daily/ceramic-art-and-artists/ceramic-sculpture/contemporary-ceramic-art-exploring-tradition-and-innovation/]
- Davis, Jane. “The Role of Tiles and Ceramics in Ancient Architecture.” World Archaeology 42 (2010): 587-602.